COVID 19 virüsünün dünya da yayılıp pandemi durumuna gelmesi sonucunda ; ülkemiz hukuk sisteminde de bir takım değişikliklere sebebiyet vermiştir. Ülkemizde de çalışma hayatı ile ilgili İş Kanunu 4857’ye ek olarak birtakım geçici maddeler “7244 Sayılı Yeni Koronavirüs (Covıd-19) Salgınının Ekonomik Ve Sosyal hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile getirilmiştir. .Bu makalede, öncelikle deneme süresi kavramının yasamızda yer almasında yasa koyucunun amacına, deneme süreli iş sözleşmesinde dikkat edilmesi gereken hususlara değinilecek olup ardından küresel salgın boyunca deneme süreli işçilerin durumuna ilişkin görüş farklılıkları ele alınacaktır. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 15.maddesinde deneme süresi tanımlanmıştır. “ - Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir.
Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır.”. İş sözleşmesine deneme süresi konulmasına ilişkin kanun hükmünü irdelediğimizde ise amacın işçiden ziyade işvereni korumak olduğu gerçeği göze çarpmaktadır. Bu süre kaydı işçiye de kendini deneme imkanı verip gerektiği durumda sözleşmeyi fesih hakkı verir fakat işveren için deneme süreli iş akdi; işçinin işe uyumu, bilgisi ve becerisinin ölçülmesi, işçinin o işe uygun olup olmadığının test edilmesi amacıyla kurulan sözleşmedir. Nitekim, deneme süresi kaydı sözleşmeye koyulduğunda bu sürede işçinin sözleşmesel yükümlülüklerini devam ettirme gayesi sınanacak, işçi mesleki bilgisini işe aktarıp aktaramayacağı , çalışma koşullarına adapte olup olmayacağı gibi öznel hususlar işveren tarafından ölçülebilecek, bahsedilen şartların işçi tarafından sağlanamaması durumunda tazminat yükümlülüğü olmaksızın iş sözleşmesi feshedilebilecektir. Deneme kaydı aslında işveren için bir bakımdan eleme potası gibidir. Bu süreç içerisinde işverenin çalışmaya layık bulduğu fakat gerçek anlamda işyerinde çalışmayı hak etmeyip yükümlülükleri ihmal eden işçi uzaklaştırılabilecek, böylece iş ortamına uyum sağlayabilecek insanların önü açılabilecektir. Uzun vadede bu deneme süresi düzenlemesiyle, hem doğru kişiler istihdam edilmiş olacak hem işverenin hukuki menfaatlerini korunacaktır, maddenin gayesi ve tefsiri bundan ibarettir.
Deneme süresine ilişkin sıkça karşılan birkaç hususa değinmekte fayda görüyoruz. Şöyle ki; Öncelikle ; Yargıtay verdiği bir kararda “İş sözleşmesinin deneme süreli kayıt içerdiğini, davalı işveren yazılı belge ile kanıtlamalıdır” diyerek yazılı şekil şartına değinmektedir. Kısaca deneme süresinin varlığından bahsedilmek ve bunu ispat edebilmek için “yazılılık” şartı aranmaktadır. İkinci bir husus ise; iş sözleşmesini fesheden işçinin şartların uygun olması halinde yeniden aynı işyerinde çalışmaya başlaması durumunda işveren tarafından deneme süresine tabi tutulup tutulamayacağıdır. Şöyle ki bu durumda iş sözleşmesinin fesih sebepleri büyük bir önem arzetmektedir. İşçinin zorlayıcı sebepler ,sendikada görev alma v.b sebepler ile iş sözleşmesinin feshi durumunda yeniden aynı işyerinde çalışmaya başlaması durumunda deneme süresinde tabii tutulması Medeni Kanunun 2. Maddesi olan dürüstlük kuralına aykırı düşmektedir. Üçüncü bir husus ise 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda deneme süresince sigortalılığa ilişkin bir husus bulunmamasıdır. Ancak kanunda deneme süresine ilişkin bir maddenin yokluğu işçinin sigorta başlangıcının yapılmaması olarak algılanmamalıdır. Bu kanuna ek olarak Covid-19 salgın dönemi baz alınarak 4857 saylı İş Kanunu Geçici 10.maddesi uyarınca 17 Nisan’dan itibaren- İş kanunu 25.madde/ II dışında- işten çıkarma yasağı öngörüldüğü için bu tarih aralığında deneme süresinde olan işçilerin durumu uygulamada tartışmalı bir hal almıştır. Keza, geçici madde ile deneme süreli işçiler ile ilgili herhangi bir aydınlatma yapmamış olduğundan bu konuda çeşitli görüş ayrılıkları yaşanmaktadır. Bazı yazarlara göre pandemi döneminde deneme süresi içinde işverenin fesih yasağı kapsamında olduğundan fesih yapamayacağı yalnız işçinin fesih yapabileceği savunulurken, bazı kesimler deneme süresinde işçi ve işverenin ikisinin de fesih hakkının hukuka uygun olduğunu savunmakta, diğer yazarlar ise bu süreçte iş sözleşmesi askıda ise deneme için verilen sürenin işlemeyeceğini askıda kalma durumu bittiğinde ise deneme süresinin devam edeceğini dile getirmektedir. Her ne kadar geçici madde ile pandemi döneminde deneme süresinde olan işçilerin fesih durumuna ilişkin bir başlık yer almasa da, işçinin bu dönem içinde her zaman fesih yapabileceği fakat işverenin bu durumda da fesih yasağı kapsamında olduğu kanaatindeyiz. Kaldı ki geçici madde ile işverenin İş Kanunu madde 25/II dışındaki sebepler ile iş sözleşmesini feshetmesi halinde sözleşmesi feshedilen her işçi için fiilin işlendiği tarihteki aylık brüt asgari ücret tutarında idari para cezası verileceği hükmü yer almaktadır. Eğer işyerinde ücretsiz izin uygulaması vb. sebepten iş sözleşmesini askıya alma hali varsa o durumda da askıya
alma tarihi ile birlikte deneme süresi duracaktır ve askı hali bittiği zaman süre yeniden işlemeye devam eder diyen görüşü savunmaktayız.
KAYNAKÇA:
Yargıtay 9. H.d. e.15921 k.13019/2009
Türk,E. (2018). “Deneme Süreli İş Sözleşmesi”. Yaklaşım Dergisi, s.1-3.
Av. Gökçe Naz Çalışkan & Stj. Av. Zeynep Beyza Eriş